26 քաղաքական ուժեր արդեն իսկ ներկայացրել են իրենց ծրագրային հիմնադրույթները: «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության նախընտրական ծրագրի մասին ենք զրուցել տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Գագիկ Վարդանյանի հետ: - Ինչո՞վ է առանձնանում ԲՀԿ նախընտրական ծրագիրը, ո՞րն է դրա հատկանշական կողմը: - Ծրագրի բոլոր կողմերը մեկ հարցազրույցի միջոցով հնարավոր չէ ներկայացնել, բայց առանձին, իմ կարծիքով, հասարակության համար կենսական նշանակություն ունեցող, երկրի զարգացման տեսանկյունից կարեւորվող որոշ դրույթների կարելի է անդրադառնալ: Տեւական ժամանակ քաղաքական դաշտում գործող, խորհրդարանում մշտապես ներկայացված քաղաքական ուժերը միմյանցից տարբերվել են պետության սոցիալ-տնտեսական մոդելի ձեւավորման ուղղությամբ հետեւողական, երբեմն՝ ոչ այնքան հետեւողական, գործունեությամբ: ԲՀԿ-ն, թվում է, իր բոլոր ծրագրերով, այդ թվում՝ նախընտրական, ավելի հետեւողականորեն ձգտել է «սկանդինավյան» մոդելի ձեւավորմանը, որը հյուսիսեվրոպական երկրների (Դանիա, Իսլանդիա, Նորվեգիա, Շվեդիա, Ֆինլանդիա) տնտեսական եւ սոցիալական մոդելն է: Թեպետ գոյություն ունեն նշանակալի տարբերություններ այդ երկրների միջեւ, դրանք բոլորն ունեն ընդհանուր կողմեր: Դրանց թվում է համընդհանուր բարեկեցության պետությունը, որն ուղղված է անհատական ինքնավարության բարձրացմանը, սոցիալական շարժունության աջակցությանը եւ մարդու հիմնական իրավունքների ապահովմանը, ինչպես նաեւ տնտեսության կայունությանը: Հավանաբար, կուսակցության անվանումը պատահական չի ընտրվել. իր ստեղծման օրվանից «Բարգավաճ Հայաստանը» փորձել է առավելագույն ներդրումն ունենալ համընդհանուր բարեկեցության պետության կառուցման գործում՝ խորհրդարանում մեծամասնություն չկազմելու պայմաններում: Պարզ ասած, «սկանդինավյան» մոդելը սոցիալական պետության տեսակ է, որը տարբերվում է սոցիալական պետությունների մյուս տեսակներից՝ աշխատուժի առավելագույն մասնակցության (համընդհանուր զբաղվածություն), սեռական հավասարության, էգալիտարիզմի, հարստության վերաբաշխման բարձր աստիճանի վրա իր շեշտադրմամբ: - ՀՀ սահմանադրության հոդված 1-ով Հայաստանի Հանրապետությունն ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է: Հետեւաբար, կարելի՞ է ասել, թե մեր երկիրն այդ մոդելով է զար­գանում: - Ոչ, համենայնդեպս՝ սոցիալականի մասով: ՀՀ-ում սոցիալական արդարության մասին խոսել չենք կարող, քանի որ եկամուտների մեծ բեւեռացում կա, բացի դրանից՝ բնակչության աղքատության մակարդակը բավական բարձր է: Սոցիալական պետության բնորոշ կողմերից է հասարակության համընդհանուր բարեկեցությունը, ինչը չի ենթադրում, որ հարուստներ չեն կարող լինել: Հարուստ կամ դրան մոտ կենսամակարդակ ունեցողներ կարող են լինել բացառապես ձեռնարկատիրական հաջող գործունեությամբ զբաղվողները: Մյուս մասի, օրինակ, կրթության ոլորտի աշխատողների կամ կենսաթոշակառուների բարեկեցությունը պետք է ապահովվի երկրում ստեղծված հարստության վերաբաշխման ողջամիտ բարձր աստիճանի հասնելու ճանապարհով: Այդ առումով, ԲՀԿ-ն առաջարկում է առաջիկա 5 տարիների ընթացքում՝ յուրաքանչյուր տարի, առնվազն 10%-ով բարձրացնել նվազագույն աշխատավարձը եւ կենսաթոշակները: Կարծում եմ, որ նույնիսկ սա էլ բավարար չէ, եթե, ինչպես նշել է իր ելույթում ԲՀԿ ղեկավարը, «մեր հայրենակիցների համար պետք է ապահովել արժանապատիվ կենսամակարդակ»: - Դուք նշեցիք հարստության վերաբաշխման բարձր աստիճանի մասին: Հավասար բաշխման հիմքում այն գաղափարն է, որը ենթադրում է հասարակության բոլոր անդամների համար հավասար սոցիալական եւ քաղաքացիական իրավունքներով հասարակության ստեղծում: Մինչդեռ ԲՀԿ առաջնորդը ֆինանսատնտեսական էլիտայի ակնառու ներկայացուցիչ է, խոսակցական լեզվով՝ օլիգարխ: - Այնպես է ստացվել, որ շուկայական տնտեսության պայմաններում կարող են լինել խոշոր գործարարներ, խոշոր սեփականատերեր, եթե կուզեք՝ օլիգարխներ: Հարավային Կորեայում այդ օլիգարխները (այնտեղ՝ չեբոլները) նպաստեցին երկրի թռիչքային զարգացմանը, որովհետեւ կառավարությունը հստակ խնդիրներ դրեց նրանց առջեւ… Դրա հետ մեկտեղ, խոշոր կորպորացիաները, առանձին խոշոր սեփականատերեր ստանձնում են սոցիալական կորպորատիվ պատասխանատվություն, իրենց վրա են վերցնում որոշակի սոցիալական պարտավորություններ՝ առանց պարտադրանքի. նրանք, գուցե, առաջնորդվում են հետեւյալ սկզբունքով. «Աղքատ հարեւան ունենալը լավ բան չէ»: Նշեցի, որ «սկանդինավյան» մոդելի յուրահատկություններից մեկն այն է, որ շեշտադրում է արվում համընդհանուր զբաղվածության վրա: Նախընտրական ելույթներից մեկում ԲՀԿ ղեկավար Գագիկ Ծառուկյանը նշել է. «Պետք է ստեղծվի իրավիճակ, որ ոչ թե աշխատատեղի խնդիր լինի, այլ՝ աշխատողի…»։ «Աշխատողի խնդիրը» հենց աշխատուժի առավելագույն մասնակցություն կամ համընդհանուր զբաղվածություն ապահովելուն է վերաբերում: Իսկ «հնարավորությունների հավասարությունը» ենթադրում է մարդկանց համար, ըստ իրենց կարողությունների եւ ունակությունների, ինքնադրսեւորվելու, ինքնիրացվելու հավասար հնարավորությունների ստեղծում՝ պետության կողմից համապատասխան աշխատատեղերի ստեղծումը խթանելով: Միաժամանակ, որպեսզի մարդկանց կարողությունները եւ ունակությունները համապատասխանեն արժանապատիվ աշխատատեղերին եւ արժանապատիվ եկամտին, պետք է հասնել կրթության, մասնավորապես՝ բարձրագույն կրթության, «հնարավորությունների հավասարության», ինչի մասին բավական պարզ, գուցե, առաջին հայացքից պոպուլիստական լեզվով իր ելույթներից մեկում օրերս ասաց Ծառուկյանը. «Լսեք, էսօր ուսման վճարները 15-20 տոկոս բարձրանում են, ո՞նց կարող է այդպես լինի, եթե թոշակն ու աշխատավարձը չի բարձրանում: Պետությունը պետք է պայմանագիր կապի, այդ գումարը վճարի, ավարտելուց հետո ուսանողին տեղավորի աշխատանքի, նա էլ 5 տարում այդ պարտքը փակի»: Այս հայտարարությունն ընդամենը գաղափար է, որը պետք է մանրազնին մշակվի, իսկ առարկայի մեջ չխորանալու դեպքում այն կարելի է որակել որպես ուտոպիստական: Վստահաբար, պարոն Ծառուկյանը ծանոթ չէ «Դեպի գիտելիքի հասարակություններ» UNESCO-ի 2005 թվականի զեկույցին, որում ասված է. «Չնայած թվացող ուտոպիստականությանը, …զարգացող երկրների առնչությամբ կարելի է առաջարկել ֆինանսավորման համակարգեր, որոնք կապահովեն հնարավորությունների հավասարություն կրթության ոլորտում»: Խոսքը վերաբերում է ХХI դարում կրթության միջազգային հանձնաժողովի ներկայացրած «կրթության ժամանակի վարկ» հայեցակարգին, ըստ որի՝ ենթադրվում է վարկի տրամադրում պետության միջոցների հաշվին: Այդ վարկն ապահովում է անվճար ուսուցում որոշակի, յուրաքանչյուր երեխայի համար միեւնույն թվով տարիների ընթացքում, ինչը հնարավորություն է ընձեռում նպաստել՝ իրացնելու հավասար հնարավորությունները: Հատկանշական է, որ վարկը յուրաքանչյուր ուսանողին պետք է հնարավորություն ընձեռի իր թեկնածությունն առաջարկելու նախընտրած ուսումնական հաստատություն՝ ընդունվելու համար: Հայտարարված թեկնածուի հետ ուսումնական հաստատության համաձայնելու դեպքում պետությունը վճարում է ուսումնառության փաստացի արժեքը: Անվճար կրթության ժամանակային լիմիտը սպառվելուց հետո, հետագա ուսումնառության արժեքը վճարում է ուսանողը՝ այն շարունակելու մտադրության դեպքում: Ուսումնառության ժամանակի սահմանափակ լինելը կարող է նպաստել սովորողների պատասխանատվության բարձրացմանը, քանի որ ինչ-որ քննություն չհաղթահարելու դեպքում նրանք ստիպված կլինեն ինքնաֆինանսավորել կրթության ծախսերը: Հետեւաբար, ԲՀԿ-ի՝ կրթության ֆինանսավորման վերաբերյալ առաջարկությունը կարող է եւ պետք է զարգացնեն նորընտիր ԱԺ-ն, նոր կառավարությունը, քանզի միայն կրթության ֆինանսավորման նկարագրված համակարգի ներդրմամբ է հնարավոր իրականացնել Ծառուկյանի արտահայտած հետեւյալ գաղափարը. «Գիտելիքներ եւ բարձր առաջադիմություն ունեցող ոչ մի ուսանող ուսման վարձը չվճարելու պատճառով չպետք է զրկվի կրթություն ստանալու իրավունքից»: