«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Էներգետիկ անվտանգությունն ամենակարևոր խնդիրներից է, որի վրա կենտրոնանում են պետությունները։ Ներկայում մթնոլորտն աղտոտող էներգետիկայից անցում է կատարվում դեպի կանաչ, վերականգնվող էներգետիկայի։ Բայց կանաչ էներգետիկան դեռևս չի կարող ապահովել այնպիսի հզորություններ, ինչ ապահովում է ատոմային էներգետիկան, որը շրջակա միջավայրի համար ևս հիմնականում անվտանգ է համարվում։ Դա է պատճառը, որ տարբեր երկրներ մեկը մյուսի հետևից փորձում են զարգացնել ատոմային էներգետիկան, իսկ եթե այդ ոլորտը բացակայում է, ապա ձեռնամուխ լինել նոր ատոմակայանի կառուցման։
Պատահական չէ, որ «Ռոսատոմը» Թուրքիայում, Հունգարիայում, Բանգլադեշում և այլ երկրներում ներգրավված է նոր ատոմակայանների կառուցման գործում։ Եվ պետք է նկատի ունենալ, որ Ռուսաստանը մեծ առավելություն ունի այս ոլորտում։ Նույնիսկ Ռուսաստանի դեմ սահմանված խիստ պատժամիջոցների պարագայում արևմտյան երկրները շարունակում են ատոմային ոլորտում համագործակցել Ռուսաստանի հետ և միջուկային վառելիք գնել։
Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա պետք է նկատել, որ ատոմային էներգետիկայի սկիզբը դրվել է 1966 թ.-ին, երբ որոշում է կայացվել կառուցել Կովկասում առաջին ատոմակայանը՝ Հայկական ԱԷԿ-ը։ Ուստի, Հայաստանը, տասնամյակների ընթացքում ատոմային էներգետիկայի ոլորտում համագործակցելով ռուսական կողմի հետ, մեծ փորձ է ձեռք բերել ռեակտորների կառուցման, շահագործման գործում։ Ատոմակայանի շահագործումն առավել քան կարևոր է Հայաստանի համար, քանի որ ապահովում է երկրում արտադրվող էլեկտրաէներգիայի մոտ մեկ երրորդը, սակայն Մեծամորի ԱԷԿ-ի շահագործման ժամկետը անընդհատ երկարացվում է։ Հայկական ԱԷԿ-ի շահագործման նախագծային ժամկետը լրացավ 2016 թվականին, սակայն արդիականացման և վերազինման լայնածավալ աշխատանքների շնորհիվ (մասամբ ֆինանսավորվել է ՌԴ կառավարության վարկային և դրամաշնորհային միջոցներով) այն երկարացվեց մինչև 2026 թվականը:
Անցյալ տարի կառավարությունը որոշում կայացրեց վերազինել կայանը, որպեսզի շահագործման ժամկետը կրկին երկարացվի մինչև 2036 թվականը: Մյուս կողմից էլ՝ պարզ է, որ անհնար է անվերջ երակարացնել ատոմակայանի կյանքը, ուստի Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության ապահովման համար անհրաժեշտ է նոր ատոմակայան ունենալ։ Դրա համար էլ քննարկվում է նոր կայանի կառուցման հարցը։ Դեռևս 2022 թվականի հունվարի 20-ին Դուբայում «Ռոսատոմ» պետական կորպորացիան և Հայկական ատոմային էլեկտրակայանի ղեկավարությունը ստորագրեցին Հայաստանի տարածքում ռուսական դիզայնով նոր ատոմային էներգաբլոկների կառուցման հարցով հնարավոր համագործակցության ուսումնասիրման համար փոխըմբռնման հուշագիր։
իրման համար փոխըմբռնման հուշագիր։ Այսինքն, սկզբից դիտարկվում էր, որ նոր ատոմակայանը պետք է ռուսական կողմը կառուցի, բայց անցած տարի պարզ դարձավ, որ ԱՄՆ մասնագետների հետ քննարկումներ են ընթանում Հայաստանում մոդուլային ռեակտորների կառուցման շուրջ։ Եվ հիմա արդեն ԱՄՆ քաղաքացիական միջուկային էներգիայի համաձայնագրին միանալու Երևանի դիմումը դրական արձագանք է ստանում։ Ըստ ամերիկյան կողմի, մոդուլային միջուկային ռեակտորների կառուցումը Հայաստանի համար կարող է հանգեցնել ավելի մեծ էներգետիկ անկախության, բայց, ինչպես նկատում են փորձագետները, ԱՄՆ-ն նման ռեակտորների շահագործման փորձ չունի։ Եվ այս պահին աշխարհում շահագործվում է միայն 2 փոքր ռեակտոր՝ Չինաստանում ու Ռուսաստանում։ Էներգետիկայի ոլորտի մասնագետների դիտարկմամբ, որևէ մեկը չի կարող հիմնավոր կերպով ապացուցել, որ ամերիկյան կողմի կառուցած մոդուլային ատոմակայանը կարող է բարձր արդյունավետություն ունենալ, քանի որ դրանք դեռ գործնակում չեն շահագործվել։ Ժամանակի ընթացքում միայն արդյունքները կերևան, իսկ Հայաստանը շատ ժամանակ չունի՝ հաշվի առնելով, որ նոր ատոմակայանի կառուցումից առաջ պետք է իրականացնել նաև նախագծային աշխատանքներ։ Ուստի. կառավարությունը պետք է արագ կողմնորոշվի և որոշում կայացնի։
Հաշվի առնենք նաև, որ դեռ անցյալ տարի ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարի խորհրդական Կարեն Սարգսյանը ատոմային էներգետիկայի հեռանկարների վերաբերյալ պանելային քննարկման ժամանակ նկատեց, որ Հայաստանում նոր ատոմակայանի տարբերակների շարքում լավագույնս մշակվել է խոշոր հզորության ռուսական բլոկի նախագիծը (10001200 մեգավատտ)։ Նրա խոսքով, ռուսական կողմի նախնական տեխնիկատնտեսական հիմնավորումն արդեն պատրաստ է։ Ու ընդհանրապես, մասնագետների համոզմամբ, արդյունավետության ու «Ռոսատոմի» հետ համագործակցության փորձի առկայության մասով ռուսական տարբերակն զգալի առավելություններ ունի, ուստի այդ առաջարկից հրաժարվելը Հայաստանի էներգետիկ ոլորտի համար կարող է խնդրահարույց լինել։
Այլ հարց է, որ Հայաստանը, այս առաջարկից չհրաժարվելով հանդերձ, կարողանա միաժամանակ նաև ԱՄՆ-ի հետ համագործակցել միջուկային ոլորտում՝ հատկապես եթե ներդրումներն իրականացվեն այդ երկրի կողմից։ Այդ դեպքում Հայաստանը ոչ միայն նոր միջուկային տեխնոլոգիաների կարող է տիրապետել, այլև կարող է ապահովել ամերիկյան մոդուլային կայանների շահագործման նախադեպ։ Մյուս կողմից էլ՝ մեր երկիրը չպետք է սահմանափակվի ԱՄՆ-ի ու Ռուսաստանի հետ համագործակցությամբ, միջուկային էներգետիկայի ոլորտում կարող է օգտակար լինել նաև Հարավային Կորեայի, Չինաստանի ու Ֆրանսիայի փորձը, որի արդյունքում ավելի մեծ էներգետիկ անկախություն կարելի է ձեռք բերել։
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
